Betrouwbare communicatie is natuurlijk op een schip een eerste vereiste.
De Titanic had het al,
en tegenwoordig heeft de Nederlandse binnenvaart het ook: radio aan boord.
Afgebeeld is een marifoon uit de jaren zestig,
de Van der Heem HTC2305
die ik in 2002 in huis heb gehad.
Over dit apparaat is ook een artikel te vinden op
de Van der Heem site
van Ger.
De Van der Heem radiofabriek is opgericht in 1924 (onder de naam Van der Heem en Bloemsma) en maakte tot in de jaren zesig radiotoestellen, onder andere verkocht onder de namen Aetherkruiser en het bekendere Erres. De naam Van der Heem werd voor consumenten-electronica niet gebruikt. Meer over Van der Heem hier.
Het marifoontoestel werkt op de Ultra-korte Golf (rond 160 MHz)
en is daarom geschikt voor binnenvaart en kustvaart.
De reikwijdte is immers beperkt tot de zichthorizon,
en voor de Grote Vaart volstrekt onvoldoende.
De marifoon was in gebruik op het schip Dutch Engineer, g
ebouwd in 1964 met een grootte van 786 bruto registerton.
Ook de Hudson (foto links) was van dit type marifoon voorzien.
Dit schip zonk en werd gelicht, waarna de marifoon nog droog was
van binnen en zonder haperen weer werkte!
De complete installatie bestaat uit drie delen
(de antenne is hierbij niet meegerekend).
Op de brug van het schip werd alleen de bedieningseenheid (links) gemonteerd,
samen met een klein luidsprekertje en een telefoonhoorn met spreeksleutel.
De installatie kan hiermee volledig worden bediend:
kanaalwisseling, volume, instelling van de squelch, overschakelen op zenden.
De ruimte op een brug is vaak beperkt, zeker op een klein schip,
en je wilt die niet volproppen met spullen
die ook ergens anders een plekje kunnen vinden.
De bedieningseenheid is met een lange en veeladerige kabel verbonden met de eigenlijke zender, die boven is afgebeeld.
De kabel is zo dik als een tuinslang en een meter of acht lang.
Naast de zender vinden we dan de voeding, even hoog en diep als de zender maar smaller.
Er zit een lampje op dat aangeeft of de zender in gebruik is.
Zender en voeding zijn gemonteerd op rubberen pootjes (afgebeeld) zodat de zaak mooi trillingsvrij blijft. De kabel ertussen is circa 1.5m lang, er is dus enige speling in de opstelling mogelijk. De voeding is uit wisselspanning, instelbaar van 90 tot 220 Volt.
De antenne die voor deze frequenties wordt gebruikt is doorgaans een spriet met een lengte van ongeveer 1 meter.
| Zenden | Kan. | Ontvangen | Opmerkingen | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Kristal | Ether | nr. | Kristal | Ether | Gebruik |
| - | 156.00 | 0 | - | 156.00 | Redding KNRM |
| 3251.04 | 156.05 | 1 | ? | 160.65 | Haven |
| 3252.08 | 156.10 | 2 | 22385.71 | 160.70 | Haven |
| 3253.13 | 156.15 | 3 | 22392.86 | 160.75 | Haven |
| 3254.17 | 156.20 | 4 | 22400.00 | 160.80 | Haven |
| 3255.21 | 156.25 | 5 | 22407.14 | 160.85 | Haven |
| 3256.25 | 156.30 | 6 | 21757.14 | 156.30 | Schip-schip |
| 3257.29 | 156.35 | 7 | 22421.43 | 160.95 | Openbaar |
| 3258.33 | 156.40 | 8 | 21771.43 | 156.40 | Schip-schip |
| 3259.38 | 9 | 21778.57 | Ongebruikt | ||
| 3260.42 | 156.50 | 10 | 21785.71 | 156.50 | Spoed en oproep |
| 3261.46 | 156.55 | 11 | 21792.86 | 156.55 | Haven |
| 3262.50 | 156.60 | 12 | 21800.00 | 156.60 | Haven |
| 3263.54 | 156.65 | 13 | 21807.14 | 156.65 | Navigatie |
| 3264.58 | 156.70 | 14 | 21814.29 | 156.70 | Haven |
| - | 156.75 | 15 | - | 156.75 | Intraship |
| 3266.67 | 156.80 | 16 | 21828.57 | 156.80 | Noodkanaal |
| - | 156.85 | 17 | - | 156.85 | Intraship |
| 3268.75 | 156.90 | 18 | 22500.00 | 161.50 | Bruggen |
| 3269.79 | 156.95 | 19 | 22507.14 | 161.55 | Haven |
| 3270.83 | 157.00 | 20 | 22514.29 | 161.60 | Bruggen |
| 3271.88 | 157.05 | 21 | 22521.43 | 161.65 | Haven |
| 3272.92 | 157.10 | 22 | 22528.57 | 161.70 | Bruggen |
| 3273.96 | 157.15 | 23 | 22535.71 | 161.75 | Openbaar |
| 3275.000 | 157.20 | 24 | 22542.86 | 161.80 | Openbaar |
| 3276.04 | 157.25 | 25 | 22550.00 | 161.85 | Openbaar |
| 3277.08 | 157.30 | 26 | 22557.14 | 161.90 | Openbaar |
| 3278.13 | 157.35 | 27 | 22564.29 | 161.95 | Openbaar |
| 3279.17 | 28 | 22571.43 | Openbaar | ||
De kristallen bepalen als enige de frequenties waarop wordt gewerkt. De zendfrequentie is steeds 48 maal de frequentie van het betreffende kristal. Het signaal van de kristalgestuurde oscillator wordt dus nog enige malen verdubbeld en verdrievoudigd. De modulatie gebeurt direct na de kristaloscillator, zodat de frequentiezwaai wordt mee vermenigvuldigd.
De ontvangfrequentie is steeds zeven maal de kristalfrequentie plus 4 MHz. Waarschijnlijk is de ontvanger een dubbelsuper, waarbij de eerste locale oscillator werkt op de zesvoudige frequentie, en de eerste middenfrequentie is 4 MHz plus de kristalfrequentie. De tweede mengfrequentie is dan de kristalfrequentie, en de tweede middenfrequentie is 4 MHz. Voor een walstation zijn de zend- en ontvangfrequenties andersom (voor kanalen waar die verschillen).
De zendfrequenties liggen 50 kHz uiteen. Tegenwoordig liggen er tussen elke twee kanalen nog een kanaal, het raster is dus slechts 25 kHz breed. Ik weet niet of de tussenliggende kanalen in 1960 ook al bestonden, dan wel later zijn toegevoegd toen de verbeterde modulatietechniek het gebruik van smallere kanalen mogelijk maakte.
Van sommige kanalen (0, 15 en 17) is geen kristal aanwezig en dat betekent dat er niet op gezonden of ontvangen kan worden! Vermoedelijk werd gebruik van 15 en 17 verboden om de kans op storingen op het Noodkanaal 16 te verkleinen. Kanaal 9 daarentegen is op deze marifoon aanwezig maar wordt niet meer gebruikt. Daarom is deze marifoon in deze uitrusting waarschijnlijk streng verboden!
Ook om een andere reden is dat het geval.
Ter voorkoming van misbruik moet elke marifoon tegenwoordig voorzien zijn van ATIS, een digitale schakeling die aan het begin van elke uitzending de identiteit van het schip codeert.
De Van der Heem marifoon heeft deze voorziening natuurlijk niet.
| B1 | QQE03/12, Philips | B13 | Niet zichtbaar | |
| B2 | QQE03/12, Philips | B14 | ECH81, Philips | B3 | 6AQ5A, RCA | B15 | EF91, Philips |
| B4 | 6AQ5A, RCA | B16 | EF91, Philips | |
| B5 | EF91, Philips | B17 | EF91, Philips | |
| B6 | 5750, Brimar | B18 | EF91, Philips | |
| B7 | 5750, Brimar | B19 | ECC81, Telefunken | |
| B8 | Niet zichtbaar | B20 | 6AQ5A, RCA | |
| B9 | Niet zichtbaar | B21 | 6201, Philips | |
| B10 | ECC81, Philips | B22 | 6201, Philips | |
| B11 | E88CC | B23 | EF95, Philips | |
| B12 | EF95, Philips |
Van enkele buizen is het typenummer niet bekend omdat ze op een onbereikbare plaats zitten. Tot mijn verrassing zat er ook nog een bekende ECH81 tussen.
De 6AQ5A is een eindbuis, equivalent aan de EL90. De 5750 is een converter, EK90. De 6201 is de dubbeltriode E81CC.
Het toestel bevat ook een flink aantal relais en, in de voeding, seleengelijkrichters B300C120 (tweemaal) en B30C1000.
Zoals men van een dergelijk professioneel product mag verwachten is de marifoon van binnen keurig opgebouwd, met goede afscherming overal, en alle buizen in afschermbussen.
Ik kwam er een onbekend onderdeel tegen (naast de kristallenbak), namelijk een holle metalen koker met korrels erin.
Dit is een soort vochtvreter: de kristalletjes nemen waterdamp op en verkleuren hierbij, maar kunnen bij de verwarming weer in gebruiksklare toestand worden gebracht.
Ook in de voeding is een dergelijk ding te vinden.
De binnenkant van de schakeleenheid is hier te zien en de onderkant van de zendontvanger hier.