41. Radio-Lezingen
Vanaf 2014 heb ik lezingen gegeven over radiotechniek.
De lezingen werden gehouden
op het Radio-Café in Zaandam (RC)
of de Leren en Contact-Kring (LC-Kring) in Zeist.
In 2020 zijn twee lezingen online gegeven
in het Radio-Café-TV (RCT)
en enkele in de LC-Kring Online (LCO).
De lezingen zijn vaak gerelateerd aan een onderwerp
dat ook al in een van de artikelen op deze site wordt uitgewerkt,
of over een toestel dat een uitgebreide bespreking heeft.
Hieronder is een lijst van lezingen,
veel met verwijzing naar een PowerPoint-presentatie.
Let op: hierop ligt natuurlijk auteursrecht (copyright)!
Je mag de presentaties bekijken
om te zien waar de lezingen over gingen
of om over het onderwerp te lezen.
Wil je zelf een lezing erover houden
en daarbij een van mijn presentaties gebruiken,
dan moet je eerst van mij toestmming krijgen.
De onderwerpen die bovenaan staan (zonder datum)
zijn nog uit te werken ideeën.
De oudste lezingen staan onderaan.
Enkelzijbandontvangst
Micro-AM-zenders
Seizoen 2020/21
De Uutjes, radiootjes met U-buizen,
zijn bij de meeste verzamelaars bekend.
Bijna iedereen heeft er wel eens een gehad of gerepareerd,
en voor bijna iedereen zijn er nog nieuwe dingen over te leren.
We delen de Uutjes in in drie generaties,
de vroege, midden en late Uutjes.
We bekijken ook technische details van de speciale voeding
(transformatorloos en gloeidraden in serie),
en de U-nergiehuishouding: hoeveel Watt wordt er verbruikt en waar?
Naast courante standaard-Uutjes (vroeg, midden en laat),
bekijken we ook een paar bijzondere modellen,
zoals een naar hout omgekatte Novak,
en de Reuzen-U Philips BX645U.
Voor herstellers behandelen we veelvoorkomende fouten in Uutjes
en we gaan in op de beruchte serieweerstand (straalkachel),
waar die voor nodig is en hoe je er van af kunt komen.
Seizoen 2019/20
Philips sloot de jaren veertig af
met een lijn van fantastische kortegolf radio's,
zoals de BX680, BX580, BX480,
BX591, BX594, BX690.
Vaak weer in verschillende varianten leverbaar,
zoals een houten of kunststof kast of tropentoestellen.
Maar de concurrentie (Pye, Eddystone) zat natuurlijk ook niet stil.
Wat was er in die jaren vijftig te horen en
hoe moeilijk was dat?
Emigrant Henk vertelt over de ontvangst van de Wereldomroep
in Australië.
In oktober 1957 probeerden velen de Spoetnik te ontvangen,
maar succes daarbij was vrijwel uitgesloten.
We kijken naar twee pogingen van Gerard
om kortegolf-wrakken nieuw leven in te blazen
als communicatie-ontvanger voor de 21e eeuw.
Deze lezing heeft enige overlap met die over
Philips Kortegolfradio's,
maar ook enkele nieuwe onderwerpen en inzichten.
Nu er op buizenradio's steeds minder te ontvangen is,
worden er wel eens Bluetooth setjes ingebouwd
om de fraaie toestellen als luidspreker te kunnen gebruiken.
Vragen die hierbij kunnen opkomen:
Wat is Bluetooth en wat doet zo'n Bluetooth luidspreker eigenlijk?
Hoe klinkt dat als ik het in een buizenradio inbouw?
Wat moet er nog van mijn radio (of wrak) heel zijn
om hem te kunnen gebruiken?
Werkt de radio dan ook nog als radio?
Kan ik de Bluetooth wel goed bedienen als hij binnenin zit?
We maken er een nuttige avond van,
we bekijken een aantal Bluetooth-bouwsels,
en al deze vragen krijgen een antwoord!
Je krijgt ook een huiswerkopdracht als voorbereiding.
Een uitgangsvermogen van 3W lijkt heel weinig,
maar is het ook weinig?
Doe thuis een meting om er achter te komen
hoeveel energie je feitelijk in je luidsprekers stuurt
wanneer je (op flink volume) luistert.
Een hybride radio bevat zowel buizen als transistors.
Ze werden gebouwd om te besparen op gebruikskosten of op productie.
We bekijken een aantal redenen om dit te doen,
en een aantal speciale schakelingen die hiermee te maken hebben.
Er worden enkele hybride toestellen besproken en getoond.
In Nederland kregen radio's alleen een typenummer,
maar in Duitsand vaak ook een naam:
Hurricane de Luxe klinkt al mooier dan 50IC351.
De Hurricane de Luxe is een grote halfgeleider-portable
met vijf AM banden en FM.
Je kunt vanavond drie Hurricanes bekijken,
twee alleen van buiten en eentje van binnen.
Wat was het tijdsbeeld, wat voor electronica was populair
en waarmee hield Philips zich bezig in 1971?
Na wat informatie over Philips miniaturisering
kijken we naar een paar typische Hurricane-schakelingen:
potmeter-afstemming, voorkeuzes,
Tropenband, Idzerda-fijnregeling.
Het geluid (zeker op FM) is natuurlijk,
zoals we van Philips gewend zijn, uit de kunst,
maar hoe zit het met de ontvangst op de AM?
Natuurlijk alle gelegenheid voor luisterproeven
en vergelijk met andere portables.
Als je veel stroom wilt besparen,
ga je natuurlijk niet naar een Radiocafé,
maar naar een Energiecentrum of Groen Huis.
Over grote dingen om aan te pakken
(zoals isoleren, zonnepanelen, energielabels en benzine)
gaat deze lezing eigenlijk niet,
al zal ik er wel een paar dingen kort van noemen.
Veel apparaten gebruiken meer stroom wanneer ze uit staan
dan wanneer ze daadwerkelijk worden gebruikt: de vampierstroom.
Hoe komt dat en wat kun je er aan doen?
We kijken naar de kosten van Vampierverbruik,
het One Watt Initiative, het nut van Rekenmodellen,
en een reeks van hulpmiddelen, uitvindinkjes
en projectjes die het verbruik beperken.
Een audio-vermogen van slechts 1 of enkele Watts
is in de meeste huiskamers voldoende.
Sinds ik dit gemerkt heb, heb ik een aantal mini-versterkers gebouwd
en op diverse plaatsen in gebruik genomen.
Mini-versterkers zijn klein, eenvoudig in gebruik,
en uiterst goedkoop (in bouw en in verbruik).
De eerste versterkertjes waren uit PC-boxjes gesloopt,
en latere modellen zijn van AliExpress-bouwmateriaal gemaakt.
Het vermogen is typisch 2 tot 4W per kanaal,
bouwkosten 1 tot 3 euro,
en de versterkers worden gevoed met een adapter of USB voeding.
We behandelen wat versterkertheorie:
totempaal, brugversterker, drempelspanning,
formule voor maximaal vermogen, klasse A, B en D.
Dan de versterkerpraktijk:
versterkers bekijken en beluisteren,
de bromvrije aansluitkabel,
en proberen de kwaliteit objectief te maken met de
square wave amplifier test.
Het (niet) aansluiten van een koptelefoon op een brugversterker.
Neem ook je MiddenGolf-radio mee als je die nog hebt,
want misschien is er nog wel iets te beluisteren!
Seizoen 2018/19
In deze spreekbeurt kijken we naar leuke dingen
die je kunt kopen bij AliExpress om zelf te bouwen.
Iedereen heeft wel eens van Ali gehoord,
maar niet iedereen koopt er wel eens wat,
daarom beginnen we te kijken wat Ali precies is
en hoe het werkt om bij Ali iets te kopen.
Vooral voor electronica (apparaten, bouwpakketten en onderdelen)
blijkt Ali een prachtige bron.
Dan gaan we kijken naar apparaten
(eigenlijk: apparaatjes) die ik zelf heb gebouwd.
Simpele metertjes zoals de componenttester
en digitale scoop.
Radiootjes die je kunt bouwen
(zodra je de Chinese handleiding hebt ontcijferd).
Versterkers die heel klein zijn
maar wel krachtig genoeg om daadwerkelijk
in je huiskamer in te zetten (foto).
Uiteraard mogen jullie weer vragen stellen zoveel je wilt
en mag je de apparaten ook uitproberen.
Neem maar een mystery-component mee!
In de jaren veertig was het luisteren naar de kortegolf populair,
en Philips speelde hierop in met een lijn van mooie radio's
met uitgebreide kortegolf-mogelijkheden.
Bekende toestellen zijn de
BX680, BX580, BX480,
BX591, BX594, BX690,
vaak weer in verschillende varianten leverbaar.
Ook aan de overzees levende medemens werd gedacht,
door speciale tropentoestellen met tropenband
en andere handige aanpassingen.
Wekijken naar wat technische details,
de tropenradio BX505AV,
de BX660X, en trillervoedingen.
DAB+-Antenne's,
RC 05/02/2019, LCO 09/12/2020
Veel analoge uitzendingen worden gestaakt en zo
genieten wij digitaal van televisie (DVB) en radio (DAB).
Niet iedereen is daar enthousiast over,
want er wordt gemopperd over slechte dekking,
matige geluidskwaliteit en hoog stroomverbruik.
De ontvangst kun je verbeteren door een antenne te bouwen;
voor de meeste ontwerpjes heb je genoeg
aan simpel materiaal, vaak zelfs afval,
zoals latjes, lege blikjes en coaxkabel.
Antenne's voor DAB+ (176-230MHz) zijn ook goed te vergelijken
omdat de ontvangers een sterktemeter hebben.
We vergelijken de ingebouwde spriet,
de Bench KH2329,
twee bierblik-antennes,
een gesloten dipool, en de slappe en stijve Arnold.
Mijn eigen variant op de bierblik-antenne,
de biervat-antenne, doet het hierbij heel erg goed.
Ook vertelt Henk over de antenne die hij
ontworpen en gebouwd heeft en die heel goed werkt.
Het stroomverbruik van DAB+-radio's kunnen we opmeten
en dan kijken hoe het echt zit met dat hoge verbruik.
Tja, en geluidsbeleving is natuurlijk niet te meten,
daarom gaan we een DAB+ ontvanger beluisteren en
de ontvangst vergelijken met FM
(zover als Jitsi dit mogelijk maakt).
Een Amerikaans probleem met Aziatische oplossing
in Europese uitvoering.
Je kunt een 110V-radio ombouwen voor gebruik in Europa,
of een UUtje versimpelen,
door in de voeding een condensator-ballast op te nemen.
We bespreken voor- en nadelen van een dergelijke ingreep,
waarna we de theorie van ballasts bestuderen.
Ik neem vier radio's met condensatorballast mee,
die je kunt beluisteren of de stroom opmeten.
We bespreken natuurlijk ook bijkomende kwesties
(veiligheid, waarom deed Philips dit niet,
hoe kom ik aan een ombouwsetje)
en alles wat jullie aandragen wat hiermee te maken heeft.
We bespreken hoe deze communicatieontvanger uit 1964
is opgebouwd om te ontvangen,
en welke extra schakelingen erin zijn ingebouwd.
We proberen de ontvangst uit
(al is die in Zaandam altijd heel slecht),
ook de Lange en Heel Lange Golf.
We vergelijken de ontvangst met de Twente WebSDR.
Seizoen 2017/18
Voor deze lezing breng ik een Grundig Satellit 2100 mee,
een top kortegolf-ontvanger uit de jaren zeventig.
Al in de jaren zestig maakte Grundig goede ontvangers,
zoals de Ocean Boy, die later naar de Satellit serie
is doorontwikkeld.
Wat maakt een Satellit tot de beste kortegolf-ontvanger
van de jaren zeventig (test Consumentenbond)?
Achttien kortegolfbanden met veel bandspreiding,
een trommeltuner, preselectie, dubbelsuper:
we leggen uit wat dit allemaal is.
Ook kijken we naar de zwakke punten van deze ontvanger,
iets om op te letten als je er eentje gaat kopen of repareren.
Er waren diverse hulpstukken leverbaar,
zoals de externe SSB-eenheid.
Wat kun je nog met een top ontvanger uit de jaren zeventig
als de jaren tachtig eenmaal goed zijn losgebroken?
We zullen zien hoe deze fantastische ontvanger,
door technische ontwikkelingen van rond 1980,
binnen enkele jaren verouderde
en werd ingehaald door andere modellen.
Deze lezing gaat over Philips transistorportables,
vooral die uit de jaren tachtig; het type is D2 en drie cijfers.
Heel bekend en gezocht is het luisterstation D2999
en zijn kleine broertje de D2935,
maar er waren ook simpeler modellen
als de D2234, D2010, etc.
In de lezing komen een paar radio's voor die ik zelf niet heb:
D1028, 90AL590, D2412, D2615, D2813.
Als je deze hebt, of andere mooie portables uit die tijd,
sleep ze voor je webcam!
Hoever was de radiotechniek gevorderd in de jaren tachtig?
Hoe zagen radio's eruit in die tijd?
En wat kon je horen op Langegolf en de Tropenband?
We bespreken het Philips typenummersysteem.
We proberen een tijdsbeeld te krijgen
aan de hand van enkele radio's, de verschillen,
een paar reparaties, en wat schema-details.
Je voorbereidende huiswerk:
Probeer op de Lange Golf
op 162kHz te luisteren naar het Luxemburg-effect.
Probeer ook eens te luisteren naar de Europese stations
in de 75-meter Tropenband, op 3975, 3985 en 3995kHz.
Een radio wordt meestal compact ingebouwd
in een rechthoekige kast die efficient plaats biedt
aan alle onderdelen, bedieningsorganen, schaal en luidspreker.
Soms doen de ontwerpers iets meer hun best
en plaatsen de radio in een vorm
die aan een heel ander object doet denken.
Zo kennen wij radios in de vorm van een appel of ander voedsel,
een eend, olifant of een andere diersoort,
of een auto.
Diverse van deze objecten worden getoond en besproken.
Of, ja, besproken, wat valt er eigenlijk over te zeggen
behalve dat ze er grappig uit zien?
De eerste Novelty radio was waarschijnlijk
de Colonial Globe, een radio van bakeliet
in een vorm die je van hout niet zo makkelijk kunt maken.
We verdiepen ons ook in de techniek in deze radiotoestellen.
Maar kort, want electrisch zijn het meestal ontwerpen
van de simpelste soort.
De raamantenne is vooral interessant
om wat hij niet ontvangt.
Zijn grootste voordeel is namelijk
de diepe dip in het stralingsdiagram,
gecombineerd met zijn ongevoeligheid voor
de electrische component van radio-golven.
Vanavond besteden we aandacht aan
de visie van Philips op raamantenne's in 1950,
waarbij we kritisch zullen kijken,
welke overwegingen uit 1950 ook belangrijk zijn
voor luisteraars uit 2018.
En we zullen het uitgebreid hebben over het bouwen
van deze fantastische ontvangst-hulpmiddelen.
Hoe zit het precies met die electrische
en magnetische golfcomponent?
Hoe moet je de constructie aanpakken
om de voordelen optimaal te benutten?
Ook bekijken we de Excel toepassing
LoopAnt.xlsx
waarmee je de antenne bijna helemaal kunt doorrekenen.
Natuurlijk zijn er voor de liefhebbers
weer mooie antenne's te zien en te beluisteren.
Deze antenne-lezing is zeker voor iedereen geslaagd,
want als het mij niet lukt om voor de pauze
al vier talen te laten horen uit mijn TelRaam,
krijgen jullie allemaal je drankje van mij.
De raamantenne, en zijn kleine broertje de ferrietstaaf,
ontlenen hun waarde als antenne aan wat ze niet ontvangen.
Hun grootste kracht is namelijk
de diepe dip in het stralingsdiagram.
In deze lezing, de eerste van twee over raamantenne's,
kijken we kort naar wat theorie
en begrippen om antenne-eigenschappen te benoemen.
Dan wordt uitgelegd hoe je een raamantenne kunt gebruiken
om stations te beluisteren of om ze te peilen.
Liefhebbers van knutselprojecten kunnen genieten
van vier antennes die ik gebouwd heb
(en een gekocht exemplaar).
Liefhebbers van luisteren en uitproberen
mogen helemaal los gaan op deze antennes,
gekoppeld aan uiterst gevoelige, digitale ontvangers.
We gaan Groot Nieuws uitpeilen, condensators meten,
en volgende keer zal ik jullie vertellen
hoe dicht we in de buurt gekomen zijn.
Zoals er in Europa de UUtjes waren,
goedkope radio's met beperkte technische variatie,
had je in Amerika de
All
American Five.
Als je wel eens UUtjes hebt bestudeerd of gerepareerd,
zul je de meeste onderdelen van de AA5
ook wel goed kunnen begrijpen en repareren.
Er zijn er tientallen miljoenen van gemaakt,
en ook in Europa worden ze veel gesignaleerd.
Deze lezing legt de AA5 uit voor Europese oren:
waarvan zul je bij de AA5 opkijken als je de UUtjes gewend bent?
We behandelen een paar typische verschillen
in schema en uitvoering,
en dingen waar je op moet letten bij reparaties.
Om de Amerikaanse radio's te laten spelen op Europese spanning,
gebruik ik liever een condensator dan een weerstand of transformator,
en ik ga uitleggen waarom.
Natuurlijk neem ik ook AA5s mee (twee stuks en een Euro-variant),
en er wordt een knutselproject van Zeister bodem
getoond, dat onderzoekt of het concept
Farm Radio een zinvolle Europese variant heeft.
Een Uutje is een radiotoestel met U-buizen.
Je hebt ze met sleutelbuizen (UCH21 etc),
rimlockbuizen (UCH41 etc) en novalbuizen (UCH81 etc),
en de lezing gaat vooral over deze laatste.
We behandelen wat theorie over serievoeding van gloeidraden,
en berekenen een alternatief voor de grote en hete
voedingsweerstand: een seriecondensator.
We bekijken een schema in detail,
en ik neem vier late Uutjes mee
van luxe-klassen 0, 1, 2 en 3.
Natuurlijk doen we ook luisterproeven:
nu de uitzendingen van GNR to maart 2018 zijn verlengd,
kunnen we proberen met welke UUtjes
dit station in Zaandam te ontvangen is.
Je mag alles uitproberen en vragen stellen zoveel je wilt!
Seizoen 2016/17
TA7642 is een klein IC-tje
waarmee je heel gemakkelijk en simpel
een AM-radiootje kunt bouwen.
Daarvoor zijn, behalve het IC, alleen de afstemkring,
twee condensators en twee weerstanden nodig.
Een heel bijzonder onderdeeltje dus!
In deze lezing kijken we kort naar de geschiedenis van TA7642
en we bekijken hoe het precies werkt en wat je ermee kunt.
Ik neem ook een aantal radio's mee:
van een simpele volgens het minimale schema,
tot een volwaardige streekontvanger met buizenversterker.
Uiteraard mag je alles van dichtbij bekijken,
aanraken en uitproberen!
Misschien krijg je wel inspiratie om zelf
je ongebruikte 7642 (of MK484/ZN414)
eens uit het stof te halen!
Buizenradio's, eigenlijk alle analoge ontvangers,
hebben het nadeel dat je de ontvangfrequentie
niet heel nauwkeurig kunt kiezen of uitlezen.
Afstemmen op zwakke, buitenlandse stations
is altijd een beetje gokken en zoeken.
Het inbouwen van een frequentie-teller
maakt de ontvanger veel bruikbaarder:
de ontvangstfrequentie is over het hele bereik
uit te lezen op 0,1kHz nauwkeurig.
De lezing begint met een historisch overzicht
en hoe een radio eigenlijk wordt afgestemd.
Dan uitleg over hoe een frequentieteller werkt
en de praktijk van de inbouw:
welke teller je moet hebben en welke niet,
de voeding, het aansluiten.
We bekijken drie buizentoestellen met digitale uitlezing,
en wat ik van die drie projectjes heb geleerd.
Je mag deze apparaten natuurlijk zelf ook uitproberen.
Aan het eind wordt besproken,
of de DX-hobby anders wordt
met deze gedigitaliseerde buizenradio's.
Seizoen 2015/16
Een SUPER Lezing,
RC 26/01 en 09/02/2016, LC 11/05/2016
Vrijwel alle ontvangtoestellen werken als superheterodyne,
of kortweg super.
In een super wordt het radiosignaal
(van wisselende frequentie) gemengd met een hulposcillator
(van eveneens wisselende frequentie)
zodat een signaal ontstaat van vaste frequentie:
de middenfrequent.
Het mengen gebeurt in een mengbuis of soms transistor.
De lezing legt uit waarom dit gebeurt en hoe,
en wat het betekent voor de kwaliteit van de ontvangers.
We doen simpele proefjes die het verschil
tussen een rechtuit en een super duidelijk maken.
Storingen in ontvangers zijn vaak te herleiden
tot een slecht werkende oscillator,
en we gaan zien hoe je de werking van de oscillator
heel eenvoudig kunt controleren.
Dit leidt ons naar het onderwerp Rafter;
en was er in ons eigen landje niet een polder-Rafter?
We mengen (pun) ons in de discussie
of een hoge of lage middenfrequent beter is.
Dat heeft te maken met de spiegelfrequenties,
daarvan hebben velen gehoord
maar we bekijken en beluisteren precies wat het is.
Maar waarom kiezen?
Een dubbelsuper heeft ze allebei,
dus we zullen de (analoge) dubbelsuper
aan wat proefjes onderwerpen.
De theorie van de menging wordt uitgelegd
met cosinus-formules.
Dat leidt tot een korte bespreking
van lineaire, kwadratische en derdemachts versterkers
en wat die met je signaal doen.
Radio MOE,
RC 03/11/2015, LC 13/04/2016, LCO 09/09/2020
De lezing behandelt radio’s uit Midden en Oost-Europa
en waarin deze verschillen van Westerse modellen.
Ik heb vrij veel landen in Oost-Europa bezocht.
Het vaakst Tsjechië en Slowakije,
en heb uit de diverse landen vaak radio's meegebracht,
die je uiteraard kunt beluisteren en zelf uitproberen.
De belangrijkste fabrikanten zijn Tesla en VEF.
Er worden twee buizenradio's getoond,
maar ook een hele rij transistortoestellen.
Bijvoorbeeld de vele "Russische" (ze komen niet echt uit Rusland!)
LG/MG toestelletjes en ook
een van de eerste en een van de laatste VEF kortegolftoestellen.
We behandelen de vraag,
hoe je de hoogte van een zendmast kunt bepalen
als je geen barometer bij je hebt, maar alleen een radio.
Een lezing met DIEPTE, maar misschien anders dan verwacht...
Seizoen 2014/15
De Erres KY107,
RC 04/11/2014, LC 09/03/2016, LCO 11/11/2020
Bijna zeven jaar geleden kreeg ik een Erres KY107 uit 1930,
en in november (de 14e om precies te zijn)
is dit toestel precies 90 jaar oud.
Dit is het eerste "all-in" radiotoestel,
waarbij alle voedingen en de speaker in een fraaie kast zaten;
bedieningsgemak en geluidskwaliteit waren ongekend in die tijd.
De lezing vertelt hoe ik het toestel verkreeg
en weer tot leven bracht,
en hoe het schema in elkaar zit en werkt.
Natuurlijk gaan we ook luisteren:
de Erres is selectief en gevoelig genoeg om
Tirana en TWR (op 1458 en 1467kHz) apart te horen.
Helaas zijn er minder zenders dan vroeger
en ze klinken ook anders.
We kijken daarom naar het on-air brengen van een "eigen" signaal,
met en minizender (bv de Ottozender).
Gelukkig zijn er ook oplossingen voor het zeldzamer worden
van de oude kwetsbare buizen:
je kunt een oude buis goed vervangen door een PC86.
Gerard Tel.