De nieuwe frequentie-indeling voor midden- en langegolf,
het zogenaamde "Plan van Kopenhagen",
was voor De Muiderkring aanleiding voor een leuk boekje,
Het Radiokompas 1950.
Dat boekje bevat weinig tekst,
maar vooral tabellen met zenders en golflengten en advertenties,
en een korte toelichting op het golflengteplan van Kopenhagen.
Het Plan van Kopenhagen was een ingrijpende wijziging
en het kreeg dan ook veel aandacht in de radiowereld;
voor Erres radio's kon je bijvoorbeeld
nieuwe
schalen bestellen.
Omdat de meest beluisterde zenders, toch altijd de Hilversumse,
niet erg ver van plaats verschoven,
denk ik dat weinig toestellen van een nieuwe schaal werden voorzien.
Hilversum 1 verschoof "maar" van 722 naar 746kHz
en Hilversum 2 van 995 naar 1007kHz.
Pas later (rond 1975) werd het raster ook
op veelvouden van 9 gelegd.
Lange Golf:
Kopenhagen koos op de Lange Golf voor negenvouden plus 2,
de 15 kanalen liepen dus van 155 (Brasov) tot 281kHz (Minsk).
Deze kanaalnummers werden overigens vrijwel niet gebruikt,
meestal benoemde men de golflengte van een station.
De zender in Droitwich bleef hierdoor werken op exact 200kHz,
deze is nauwkeurig genoeg om als tijdreferentie te dienen
en kon door marconisten gebruikt worden om het ijk-kristal
van de Siemens Debeg
af te regelen.
Middengolf: Op de Middengolf waren de frequenties een negenvoud min 1, maar kanaal 1 had een afstand van 10kHz tot kanaal 2. Zo was er kanaal 1 met 529kHz, Beromünster, dan kanaal 2 op 539kHz, Boedapest en liep door tot kanaal 113 met 1538kHz, Freiburg. Vanaf kanaal 114 was steeds maar 8kHz beschikbaar, de kanalen 114 tot 121 gebruikten dus 1546 (Vinnitsja) t/m 1602kHz (Frankfurt). De reden voor de smallere kanalen 114 t/m 121 was om een extra kanaal te creëren voor laagvermogen locale zenders; op de schaal staat dit stukje Middengolf vaak aangegeven als Gewestelijke Zenders. De reden voor de extra kHz op kanaal 1 is me niet bekend.
De Rekenkunde van Negenvouden:
In het Amerikaanse 10kHz raster is elke frequentie een 10-voud,
wat makkelijk te herkennen is aan het laatste cijfer 0.
Om Kopenhaagse frequenties snel te herkennen,
gebriuik je een rekenkundig principe, de negenproef.
Deze komt hierop neer, dat je de cijfers van een getal
bij elkaar telt en, als het resultaat meer dan 1 cijfer heeft,
tel je ook de cijfers daarvan weer bij elkaar.
Voorbeeld: De frequentie 155 van Brasov geeft 1+5+5 is 11,
dan 1+1 is 2.
De frequentie 746 van Hilversum geeft 7+4+6 is 17,
dan 1+7 is 8.
De Lange Golffrequenties van Kopenhagen zijn allemaal
een negenvoud plus 2 en geven altijd 2.
De Middengolffrequenties van kanaal 2 t/m 113
zijn een negenvoud min 1 en geven altijd 8.
De huidige (2024) LG en MG frequenties zijn een negenvoud
en geven altijd 9.
Het Radiokompas houdt al rekening met een waarschijnlijkheid
dat landen in de Russische invloedssfeer
de gemaakte afspraken aan de laars gaan lappen.
Eerder was zo'n bindende afspraak er niet,
en mochten (konden) zenders met flink ruimere zijbanden werken.
Dit levert uiteraard regelmatig storingen op
tussen zenders op naastgelegen kanalen.
Lange golf:
De zender in Brasov werkt nog op 153kHz,
maar wordt meestal overstemd door Algerije.
Allouis op 162kHz zendt nog uit, maar zonder modulatie,
omdat deze draaggolf een tijdsignaal bevat
dat belangrijk is voor Franse klokken.
Moskou 1 werkt niet meer.
Een IJslandse zender werkt nu op 189kHz,
maar is in West-Europa moeilijk te ontvangen.
De BBC op 198kHz is al die tijd gebleven,
maar werkt nu op een laag vermogen
(ontvangst wordt vaak gestoord door zonnepaneel-omvormers
die op 200kHz werken).
Kiev 1 en Oslo bestaan niet meer (de zenders bedoel ik).
Maar op 225kHz is nog steeds Poolse omroep.
Uitzendingen uit Kalundborg
hebben bijna een eeuw geduurd,
het 75-jarig jubileum van Kopenhagen ook bijna gehaald,
maar zijn eind 2023 gestaakt.
Middengolf: De stations uit 1950 zijn bijna allemaal weg, en veel landen hebben zelfs alle middengolf-uitzendingen gestaakt. Toch zijn er veel frequenties nog in gebruik bij dezelfde landen als in 1950. Zo vind je in plaats van Boedapest op 539, nu het Hongaarse Kossuth Radio op 540kHz. Praag 1 op 638 heeft plaatsgemaakt voor het eveneens Tsjechische Country Radio. De Nederlandse nationale kanalen 746 en 1007kHz zijn nu als 747 en 1008 toegewezen aan LPAM stations. Het kanaal 1466 van Monte Carlo is nu 1467 voor Trans World Radio. Net als in 1950 is nu 1602kHz de hoogst toegewezen frequentie; in 1950 aan Frankfürt, in 2024 (o.a.) aan Radio0511 in Ternaard.